4208 sayılı Kanun ile Türkiye’de suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine dair yasa ile belirtilen yükümlülüklere ilişkin veri toplama, değerlendirme, uygulama, denetleme, düzenleme ve koordinasyon görevini yürütmekle görevli olan Hazine ve Maliye Bakanlığı (“Bakanlık”)’na bağlı olarak Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı (“MASAK”) kurulmuştur. Ülkemizde aklama suçuyla mücadele esas itibari ile Bakanlık bünyesinde görev yapan Türkiye’nin mali istihbarat birimi MASAK tarafından yürütülmektedir.

MASAK, Türkiye’nin finansal sistemini suçlulardan koruyarak ülkenin finansal özgürlüğünü sağlayıp Türkiye'de mali suçlarla mücadele etmektedir. Bu kapsamda, özellikle kara para aklama, terörizm finansmanı ve uyuşturucu kaçakçılığı gibi finansal suçlarla mücadele ederek finansal işlemler ve para transferleri yoluyla gerçekleştirilen suçların önlenmesi, tespit edilmesi ve bu suçlara karışanların adalete teslim edilmesi görevlerini sürdürmektedir. Ayrıca finansal kuruluşların ve işletmelerin müşteri bilgilerinin kaydedilmesi, kimlik tespiti, para transferleri ve diğer işlemlerinin takip edilmesi yoluyla mali suçları izlemekte ve bu suçlarla mücadele etmektedir.

5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun’unun (“Kanun”) uygulanması amacıyla birçok yönetmelik ve ayrıca MASAK tarafından tebliğler yayınlanmıştır. Bunlardan en önemlileri Kanun’un uygulanmasına ilişkin usul ve esasların düzenlendiği 09.01.2008 tarih ve 26751 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanın Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) ve suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi amacıyla yükümlülerin uyum programı oluşturmalarına ilişkin esasların düzenlendiği 16.09.2008 tarih ve 26999 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Yükümlülüklere Uyum Programı Hakkında Yönetmeliği (“Uyum Yönetmeliği”)’dir. Yapılan açıklamalardan hareketle bu kısa notta, Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları’nın MASAK mevzuatı kapsamındaki yükümlülükleri incelenecektir.

YÜKÜMLÜLÜKLER

Kanun, Yönetmelik ve Uyum Yönetmeliği kapsamında suç gelirlerinin aklanması ile daha etkin mücadele edilebilmesi ve mali suçluların engellenmesi için hukukumuzda birtakım kuruluşlar ve diğer bazı meslek grupları yükümlü sayılmıştır.

Bu kapsamda Kanun’un Tanımlar başlıklı 2. maddesinde bendinde yükümlüler belirtilmiştir. Bankacılık, sigortacılık, bireysel emeklilik, sermaye piyasaları, ödünç para verme ve diğer finansal hizmetler ile posta ve taşımacılık, talih ve bahis oyunları alanında faaliyet gösterenler; döviz, taşınmaz, değerli taş ve maden, mücevher, nakil vasıtası, iş makinesi, tarihi eser, sanat eseri ve antika ticareti ile iştigal edenler veya bu faaliyetlere aracılık edenler ile noterler, spor kulüpleri Kanun’un uygulanmasında yükümlü sayılmıştır. Sayılanlar dışında kalan grupların yükümlü yapılabilmesi için de Cumhurbaşkanına yetki verilmiştir.

Yükümlüler, Kanun’da bulundukları sektör kapsamında sayılmışken Yönetmelik’te ise ayrı ayrı adlarıyla belirtilmiştir. Yönetmelik’te yer alan diğer maddelerde bazı istisnalar bulunmakla beraber yükümlüler 4. maddede sayılmıştır. Bu kapsamda Ödeme Kuruluşları ve Elektronik Para Kuruluşlarının (“Kuruluşlar”) da Kanun’dan doğan yükümlülüklerden sorumlu olacağı düzenlenmiştir:

MADDE 4- (1) Kanunun uygulanmasında yükümlü, aşağıda sayılanlar ile bunların şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimlerdir:

Söz konusu değişiklik Kuruluşlar’ın finansal işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi nedeniyle, bu işlemleri suçluların amaçları doğrultusunda kullanarak suç gelirlerini aklama veya terörün finansmanına aracılık etme riski taşımaları nedeniyle yapılmıştır. Ayrıca Yönetmelik’in 3. maddesinin (f) bendi uyarınca Kuruluşlar finansal kuruluş kapsamına alınmıştır.

ÖDEME VE ELEKTRONİK PARA KURULUŞLARININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Kuruluşlar’ın Kanun ve Yönetmelik kapsamında şüpheli işlem bildirimi, uyum programı oluşturulması, bilgi ve belge verme yükümlülüğü gibi birtakım yükümlülükleri bulunmaktadır.

Müşteri Tanıma ve Kimlik Doğrulama Yükümlülüğü

Yönetmelik’in üçüncü bölümünde müşterinin tanınmasına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Kuruluşlar, kendi nezdinde ya da aracılık ettiği işlemlerde işlem yapılmadan önce, işlem yapanlar ile nam ve hesaplarına işlem yapılanların kimliklerini tespit etmek ve doğrulamak zorundadır.

Yönetmelik’in 5. maddesi uyarınca, iş ilişkisi başlamadan veya işlem yapılmadan önce Kuruluşlar;

Süreli iş ilişkisi tesisinde tutar gözetmeksizin,
İşlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı yüzseksenbeşbin TL ve üzeri olduğunda,
Elektronik transferlerde işlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı onbeşbin TL ve üzeri olduğunda,
Şüpheli işlem bildirimini gerektiren durumlarda tutar gözekmeksizin,
Daha önce elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe olduğunda tutar gözetmeksizin,

kimliğe ilişkin bilgileri almak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit etmek suretiyle müşterilerinin ve müşterileri adına veya hesabına hareket edenlerin kimliğini tespit etmek ve işlemin gerçek faydalanıcısının ortaya çıkarılması için gerekli tedbirleri almak zorundadır. Ayrıca Kuruluşlar sürekli iş ilişkisinin bulunması halinde, iş ilişkisinin amacı ve mahiyeti hakkında bilgi alır.

Şüpheli İşlemleri Bildirme Yükümlülüğü

Yönetmelik’in dördüncü bölümünde şüpheli işlem bildirimine ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Şüpheli işlem, Kuruluşlar nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir.

Kuruluşlar;

Şüpheli işlem ile karşılaştığında işlem hakkında gerekiyorsa yetki ve imkanları ölçüsünde araştırma yaparak edinilen bilgi ve bulguları göz önüne alıp Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurmak suretiyle en geç on iş günü içinde MASAK’a bildirmek,
Şüpheli işlem bildirimi Kuruluş’un kanuni temsilcisi ya da uyum görevlisi aracılığıyla gerçekleştirmek
Bildirimde bulunulan işlemle ilgili daha sonra yeni bilgi ve bulgular edildiği taktirde, tekrar Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurulur ve daha önce yapılan bildirime ek olduğu belirtilerek gecikmeksizin MASAK’a göndermek,

zorundadır.

Ayrıca Kuruluşlar, şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğuna veya bulunulacağına dair yükümlülük denetimiyle görevlendirilen denetim elemanlarına ve yargılama sırasında mahkemelere verilen bilgiler dışında, işleme taraf olan dahil olmak üzere hiç kimseye bilgi veremezler.

Bilgi ve Belge Verme Yükümlülüğü

Yönetmelik’in beşinci bölümünde bilgi ve belge vermeye ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Kuruluşlar, MASAK veya yetkili makamlar tarafından talep edildiğinde bu bilgileri paylaşmalıdır.

Bu kapsamda Kuruluşlar, MASAK ve denetim elemanları tarafından istenebilecek olan;

her türlü bilgi, belge ve bunlara ilişkin her türlü ortamdaki kayıtlarını,
bu kayıtlara erişimi sağlamak veya okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri,
tam ve doğru olarak, istenilen usul, şekil ve sürede gecikmeksizin,

vermek için gerekli kolaylığı sağlamak zorundadır.

Bu zorunluluğun istisnasını savunma hakkına ilişkin hükümler oluşturmaktadır. Ancak burada da Kuruluşlar özel kanunlarda yazılı hükümleri ileri sürerek bilgi ve belge vermekten kaçınamayacaktır.

Kuruluşlar ayrıca denetim kapsamında defter ve belgeleri hazır bulundurmak; tüm bilgi işlem sistemini, denetimin amaçlarına uygun olarak denetim elemanlarına açmak ve verilerin güvenliğini sağlamak zorundadır.

Bazı durumlarda ise Kuruluşlar’ın devamlı olarak bilgi verme yükümlülüğü bulunmaktadır. Kuruluşlar, taraf olduğu veya aracılık ettiği işlemlerden Bakanlıkça belirlenecek tutarı aşanları MASAK’a devamlı olarak bildirmek zorundadır. Devamlı bilgi verme kapsamındaki işlem türleri, bilgilerin ne şekilde ve hangi sürelerde verileceği ve uygulamaya ilişkin diğer usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenmektedir.

Muhafaza ve İbraz Yükümlülüğü

Yönetmelik’in sekizinci bölümünde muhafaza ve ibraza ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Kuruluşlar, müşterilerinin işlemlerine ilişkin kayıtlar tutmalıdır. Bu kayıtlar, MASAK tarafından istenildiğinde sunulmalıdır.

Kuruluşlar’ın;

her türlü ortamdaki, yükümlülüklerine ve işlemlerine ilişkin belgeleri düzenleme tarihinden,
defter ve kayıtları ise son kayıt tarihinden; kimlik tespitine ilişkin belge ve kayıtları son işlem tarihinden,

itibaren sekiz yılı süre ile muhafaza etmek ve istenmesi halinde yetkililere ibraz etmek zorunluluğu bulunmaktadır.

Kuruluşlar nezdinde açılacak hesaplarla ilgili kimlik tespitine ilişkin belgelerin muhafaza süresinin başlangıç tarihi hesabın kapatıldığı tarihtir. Ayrıca şüpheli işlem bildirimine veya uyum görevlisine yapılan dahili bildirimlere yönelik belge ve kayıtlar, bildirime ek yapılan belgeler de muhafaza ve ibraz yükümlülüğü kapsamındadır.

Uyum Programı Oluşturma ve Uyum Görevlisi Atanması Yükümlülüğü

Uyum Yönetmeliği gereğince münhasıran fatura ödemelerine aracılık hizmeti, münhasıran ödeme emri başlatma hizmeti ve münhasıran ödeme hesabına ilişkin bilgilerin hizmetini sağlayan ödeme kuruluşları hariç olmak üzere Kuruluşlar’ın uyum programı oluşturmaları ve uyum görevlisi atamaları gerekmektedir.

Mevzuata uyumun sağlanması amacıyla risk temelli bir yaklaşımla oluşturulması gereken uyum programı;

Kurum politikası ve prosedürlerinin oluşturulması,
Risk yönetimi faaliyetlerinin yürütülmesi,
İzleme ve kontrol faaliyetlerinin yürütülmesi,
Uyum görevlisi atanması ve uyum birimi oluşturulması,
Eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi,
İç denetim faaliyetlerinin yürütülmesi,

tedbirlerini içeren bir yapıya sahip olarak Kuruluşlar’ca oluşturmalıdır.

Uyum programı kapsamındaki risk yönetimi ile izleme ve kontrole ilişkin faaliyetler, yönetim kurulunun gözetim, denetim ve sorumluluğunda uyum görevlisi tarafından yerine getirilir.

Münhasıran fatura ödemelerine aracılık hizmeti, münhasıran ödeme emri başlatma hizmeti ve münhasıran ödeme hesabına ilişkin bilgilerin sunulması hizmetini sağlayan ödeme kuruluşları ise Yönetmelik’te bahsedilen uyum programını oluşturmaksızın idari düzeyde uyum görevlisi atamak zorundadır.

Elektronik Tebligat Kullanma Yükümlülüğü

Kanun’un 9/A maddesinde yapılacak olan tebligatların elektronik ortamda tebliğ edilebileceği ve tebligata elektronik ortamda cevap verilmesi istenebileceği düzenlenmekte ve MASAK’a elektronik ortamdaki tebligata ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisi verilmiştir. MASAK tarafından elektronik ortamda yapılacak olan tebligatlar, MASAK tarafından oluşturulan sistem vasıtasıyla yapılmaktadır.

Kuruluşlar’a Kanun kapsamında yapılacak olan tebligatların elektronik ortamda yapılması esastır. Bu doğrultuda Kuruluşlar, MASAK’a hesap açılması için başvuruda bulunmalıdır. Yapılan başvuru MASAK tarafından değerlendirildikten sonra uygun görülmesi halinde sistem içerisinde hesap oluşturulmaktadır.

YÜKÜMLÜLÜKLERİN DENETİMİ VE İHLALİ

Kanun’un 11. maddesinde mevzuat kapsamında düzenlenen yükümlülüklerin denetiminin: Vergi Müfettişleri, Başkanlıkta istihdam edilen Hazine ve Maliye Uzmanları, Gümrük ve Ticaret Müfettişleri, Bankalar Yeminli Murakıpları, Hazine Kontrolörleri, Sigorta Denetleme Uzman ve Aktüerleri, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Sermaye Piyasası Kurulu Uzmanları ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Denetçileri ve Uzmanları kısaca Denetim Elemanı tarafından gerçekleştirileceği düzenlenmiştir.

Yükümlülük denetimiyle görevlendirilen denetim elemanları, Kuruluşlar’dan Kanun kapsamında her türlü bilgi, belge ve sözlü bilgi almaya yetkilidir. Denetim elemanları, uyum denetimi sonucunda yükümlülük uyum denetimi raporu, yükümlülük ihlal incelemesi sonucunda ise yükümlülük ihlali inceleme raporu düzenler. Düzenlenen raporlar, MASAK tarafından değerlendirildikten sonra işlem tesis edilmektedir.

Düzenlenen raporlar sonucunda Kuruluşlar’ın ihlal ettiği yükümlülüğün türüne göre idari para cezası ya da adli ceza uygulanmaktadır. 2023 yılı için söz konusu ihlallerde uygulanacak idari para cezası miktarları aşağıda belirtilmiştir.

Bu maddenin ihlali halinde Kuruluşlar’a yazılı ihtar yapılarak otuz günden az olmamak üzere bir süre verilir. Bu süre sonunda eksikliklerin tamamlanmaması hâlinde beş yüz bin Türk lirası idari para cezası uygulanır. İdari para cezasının tebliği ile birlikte yazılı ihtar yapılarak altmış günden az olmamak üzere yeni bir süre verilir. Bu süre sonunda da eksikliklerin tamamlanmaması hâlinde verilen ilk idari para cezasının iki katı idari para cezası daha uygulanır. İkinci idari para cezasının tebliğinden itibaren otuz gün içinde eksikliklerin tamamlanmaması hâlinde Kuruluşlar’ın faaliyetlerinin belli bir süre durdurulması, kısıtlanması veya faaliyet izin belgesinin iptaline yönelik tedbirlerin alınması için durum ilgili kuruma bildirilir.

Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Masak Mevzuatı Kapsamında Yükümlülükleri